Polskie elity polityczne wobec stosunków Polski z Niemcami w ramach Unii Europejskiej

• Kierownik: prof. IZ dr hab. Krzysztof Malinowski
• Instytucja finansująca: Narodowe Centrum Nauki
• Okres realizacji: 2013 -2016

Kierownik: prof. IZ dr hab. Krzysztof Malinowski

Zespół: mgr Ryszarda Formuszewicz, prof. IZ dr hab. Zbigniew Mazur, dr Michał Nowosielski, dr Marcin Tujdowski,

Finansowanie: Narodowe Centrum Nauki

Okres realizacji: 2013-2016

Opis projektu:

Stosunki polsko-niemieckie znajdują się na kluczowym etapie rozwoju ze względu na reperkusje kryzysu w strefie euro dla całej UE. Podziały w UE i różne tendencje w zachowaniu Niemiec (dążenie do przywództwa w UE, jak i pasywność) determinują do pewnego stopnia nową fazę stosunków polsko-niemieckich. Splot problemów w UE z tymi stosunkami  tworzy poważne wyzwanie dla polskiej polityki zagranicznej. Odpowiedzi na pytanie, czy Polska jest  przygotowana do sprostania temu wyzwaniu, można poszukiwać np. poprzez krytyczny przegląd polskich interesów w UE i możliwości współpracy z Niemcami w ramach UE.

Głównym celem naukowym projektu jest zbadanie poglądów i opinii polskich elit politycznych dotyczących tego, w jakim stopniu zmieniająca się rola Niemiec oddziałuje na wzajemne stosunki w ramach UE oraz i w jaki sposób Polska winna na to reagować. Chodzi tu o przeanalizowanie, ocenę i prognozę gotowości polskich elit politycznych do formułowania strategii współpracy polsko-niemieckiej na określonych płaszczyznach tematycznych w ramach UE (przebudowa instytucjonalna UE i reformy strefy euro; polityka wschodnia UE; Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony; bezpieczeństwo energetyczne UE).

Rezultat projektu:

Przygotowanie monografii zbiorowej

Informacja o realizacji projektu

W trakcie realizacji projektu zbadano poglądy i opinie polskich elit politycznych nt. stosunków Polski z Niemcami w ramach UE w obliczu jej kryzysowej sytuacji. Analizie i krytycznej ocenie poddano nastawienie polskich elit politycznych do współpracy z Niemcami w UE w kilku obszarach (przemiany UE; polityka wschodnia UE; polityka bezpieczeństwa UE i NATO; bezpieczeństwo energetyczne UE). Potwierdzono hipotezę, że istnieje związek między rosnącą przywódczą rolą Niemiec w UE a narastającymi rozbieżnościami w ocenach i prognozach elit  nt. stosunków polsko-niemieckich w UE. Różne (krytyczne vs. aprobujące)  interpretacje rosnącej przywódczej roli Niemiec w UE (w strefie euro, w ramach zaangażowania międzynarodowego wobec kryzysów zewnętrznych) determinowały brak konsensu w polskich elitach odnośnie do oceny i perspektyw stosunków z Niemcami w ramach UE. Skutkowało to słabnięciem opcji zakładającej możliwość strategicznego partnerstwa z Niemcami w UE i podkreślaniem opcji alternatywnych w polityce europejskiej Polski.  

Badania opinii i poglądów polskich elit politycznych były realizowane w dwóch domenach: analizy dyskursu i badań socjologicznych (wywiady, ankiety, fokus) i przyniosły m.in. następujące ustalenia i wnioski badawcze:

Badanie dyskursu parlamentarnego (na podstawie protokołów parlamentarnych za lata 2009 – 2015): Coraz silniejsze spozycjonowanie uczestników dwóch odłamów dyskursu parlamentarnego było rezultatem umacniania się dwóch wizji współpracy Polski z Niemcami w ramach UE (strategiczne partnerstwo vs. niezależność działań), co było z kolei ewidentnie zdeterminowane rosnącą polityczną i gospodarczą siłą Niemiec i coraz większym ich znaczeniem w procesach decyzyjnych Unii Europejskiej. Rozbieżność tych wizji relacji z Niemcami wyznaczała podstawowa oś podziału między prawicą a koalicją rządzącą w debatach parlamentarnych, choć elementem łączącym oba odłamy było podkreślanie konieczności istnienia silnych instytucji unijnych jako gwarancji zasady solidarności europejskiej działającej na korzyść mniejszych i średnich państw członkowskich, takich jak Polska.  

Badanie dyskursu akademickiego i eksperckiego (podgrupy elit symbolicznych zaliczone do szeroko rozumianych elit politycznych z uwagi na związki ze światem praktyki politycznej):

Odnoszenie się do Niemiec jest integralnym składnikiem rozważań o Europie i miejscu Polski w niej. Oś podziału, która przebiega między zwolennikami integracji i zakorzenienia Polski w UE – a rzecznikami sceptycznej postawy wobec UE, odzwierciedla jednocześnie zróżnicowane rozumienie roli Niemiec i ich znaczenia dla rozwoju UE, jak również zróżnicowaną wagę, jaką obydwa nurty przykładają do stosunków z Niemcami. Pierwszy, większościowy nurt podkreślał kluczowe znaczenie współpracy z Niemcami (w zakresie WPBiO, polityki wschodniej, czy przyszłej konstrukcji UE). Drugi, nurt krytyczny, artykułował raczej aspekty geopolitycznego bezpieczeństwa Polski i potrzebę zbudowania podmiotowości Europy Środkowej oraz upatrywał w tym alternatywy dla współpracy z Niemcami. Różnice w stanowiskach wobec Niemiec były związane z podejściem obu nurtów do UE. Nurt krytyczny postulował przekształcenie UE w kierunku wspólnoty suwerennych państw – miało to pozwolić na równoprawne partnerstwo z Niemcami. Wzmacnianie współpracy z Niemcami w UE traktowano raczej jako zagrożenie dla polskich interesów i blokadę podmiotowej roli Polski.

Badania ankietowe elit parlamentarnych:

Przywództwo Niemiec w UE jest przede wszystkim postrzegane jako rezultat kryzysu strefy euro i osłabienia jej państw członkowskich.  Za najbardziej prawdopodobne konsekwencje niemieckiego przywództwa w UE badani uznali uformowanie się strefy euro jako twardego rdzenia UE oraz wzmocnienie pozycji Niemiec w UE. Wyniki badania wskazują także na możliwość przemian relacji polsko-niemieckich. Niemcy do tej pory uznawane były za najważniejszego partnera Polski. Jednak w przewidywaniach parlamentarzystów w przyszłości rola stosunków polsko-niemieckich może zostać osłabiona. 

Badania w formie wywiadów (w tym grupowego zogniskowanego):

Środowisko ekspertów jest spolaryzowane, jeśli chodzi o rekomendacje dla polskiej polityki wobec Niemiec na obszarze przemian UE i zwłaszcza polityki wschodniej: część z nich zaleca stanowisko opozycyjne wobec Niemiec w UE z uwagi na możliwość zdominowania Polski, inni natomiast – zbliżenie do Niemiec jako logiczne następstwo silnych więzi gospodarczych. Natomiast w odniesieniu do przyszłości UE i scenariuszy rozwoju UE opartego o wizje „twardego rdzenia” lub dezintegracji UE prognoza negatywnych konsekwencji dla Polski nie jest raczej wiązana z przywództwem Niemiec, którym nie przypisuje się destrukcyjnego oddziaływania na UE.